دانا رضوی / حاج ابوذر بیوکافی دبیر میز آینده‌نگاری اندیشکده هیأت سازمان هیأت و تشکل‌های دینی در یادداشت کوتاهی به موضوع تأثیر هوش مصنوعی بر ستایشگری اهل‌بیت علیهم‌السلام پرداخت و نوشت:
به نظر در مسائل فرهنگی و اجتماعی، کسانی که دغدغه حفظ ارزش‌ها و آداب و رسوم را دارند، باید به موضوع تغییر در گذر زمان بپردازند. در واقع یکی از وظایف نخبگان جامعه، تبارشناسی تغییر و بررسی روند‌های آن است.
برای رسیدن به سرنخ‌ها و منشاء تغییرات، مرحله بسیار مهم، توصیف دُرست از وضع موجود است. البته توصیف به معنای تائید یا رد نیست، صرفاً به معنای درست دیدن و برشمردن عناصر تغییر است. جداسازی عناصر مطلوب یا نامطلوب، در مرحله بعد از توصیف تحقق خواهد یافت.
در یادداشت گذشته از تاثیر هوش‌مصنوعی بر مداحی گفتم. هدف از آن یادداشت آمادگی لازم برای تغییراتی بود که ممکن یا محتمل است، در آینده رقم بخورد. در ادامه باید بگویم تغییرات چه دلخواه ما باشد، چه نباشد، رقم خواهد خورد. جهان یک کل وابسته به هم است. تغییرات در نقطه‌ای دیگر از دنیا می‌تواند در زندگی ما نیز اثرگذار باشد.
پیشنهاد می‌کنم بجای اینکه با طراح این سوال مقابله کنیم، با کمی تأمل، اصل تغییر را بپذیریم و به این سؤال پاسخ دهیم که آیا در آینده تغییراتی در مداحی خواهیم داشت؟ به نظر برای پاسخ دقیق باید توصیف درستی داشته باشیم.
پس می‌توانیم موضوع تغییرات را در مداحی در گذر زمان بررسی کنیم. زمانی مداحی در محتوا به قصیده‌خوانی در دستگاه‌های مقامی ایران مشهور و فراگیر بود و طبقه مداحان از لحاظ شکل، کلاه فینی و عبا به دوش به مجالس روضه مشرف می‌شدند و به جز ایام محرم‌الحرام که عمده مجالس به دسته‌جات زنجیرزنی و به ندرت شاهد مجالس سینه‌زنی طولانی بودیم.
رفته رفته با تغییرات سیاسی و اجتماعی و تغییر در نگرش مذهبی مردم ایران، مداحی نیز در محتوا، شکل و فرم تغییرات مختلفی را به خود دید. به مداحی‌ها و نوحه‌های دوران مبارزه علیه طاغوت از لحاظ مضامین ضدطاغوت و ظلم نگاه کنید، اینجا طلیعه ورود طبقه مداحان به عرصه سیاسی بود تا روزی که عملا وارد کارز‌ارهای انتخاباتی و تائید و رد کاندیداتور‌ها شدند تا ورود به عرصه‌های روشنگری سیاسی و مقابله با فتنه، پس می‌توان یکی از عوامل تغییر رویکرد را تغییرات در نگرش مذهبی و سیاسی دانست.
با گذرزمان وضعیت پوشش از عبا به کت و شلوار و امروزه به تیپ‌های اسپورت و عکس‌های منتشر شده با لباس ورزشی از جلسات قصیده‌خوانی به جلسات طولانی سینه‌زنی تا جایی که حتی موقعیت مکانی از مسجد به حسینیه و از حسینیه به ورزشگاه تغییر کرده است، رسیده‌ایم. از مداحی زنده به مداحی آهنگین استودیویی و امروز شاهد مداحی استیج در معابر‌عمومی، مانند میادین و پارک‌ها هستیم. پس عنصر دوم در تغییر رویکردها را می‌توان تکنولوژی و سبک زندگی امروز دانست در تمام این موارد محتوا و شکل و فرم نیز تغییر کرده‌است.
از آن طرف مداحی و نقشش در دفاع مقدس، در مدافعان حرم، در فراگیری مناجات و دعا و ابعاد بین‌المللی جدید را نیز باید جزو تغییرات این طبقه کنشگر دانست. براساس توصیفی گذرا از ۴ دهه گذشته تاکنون؛ باید پذیرفت که تغییر بوجود آمده است و از اینجا باید قبول کرد که در آینده نیز تغییرات بوجود خواهد آمد. ممکن است تغییرات براساس عوامل درونی و بیرونی در روند مداحی اثر بگذارد.
عوامل درونی شامل نظام ارزش‌های این جامعه مبارک که بعنوان مرامنامه‌ای نسل به نسل منتقل شده است و ظرفیت‌هایی مانند صدا و شعر و زبان که جزو ذات کاری این قشر نورانی است. این‌ها می‌تواند درخدمت ارزش‌ها قرار بگیرد و مداحی دفاع مقدس را رقم بزند. می‌تواند در مقابل فتنه دشمنان بایستد و جریان عواطف و حب و بغض مردم را بنفع دین اسلام جهت دهد و در نتیجه شاهد احیا امر باشیم.
عوامل بیرونی نیز شامل تغییرات موسیقیایی مانند فراگیری موسیقی پاپ، راک و…، تغییر در ضرب و ریتم‌ها، فراگیری رسانه‌های جمعی، فراگیری تکنولوژی‌های صوتی و تصویری، فراگیری اینترنت و اینترنت اشیاء، فراگیری هوش مصنوعی، فراگیری ربات‌‌ها و هولوگرام‌ها و … است. همه این‌ها می‌توانند در سبک‌زندگی تاثیر بگذارد و به تبع این تغییرات می‌تواند در مداحی هم اثر بگذارد.
همانطور که عرض کردم الان به دنبال درست یا غلط بودن این تغییرات نیستیم. بدنبال اثبات تغییرپذیر بودن جریان مداحی براساس عوامل درونی و بیرونی در گذر زمان هستیم. اگر تغییرات را مشاهده کنیم و بعد عوامل موثر بر آن را برشمریم، آن‌وقت تغییرات و گمانه‌های آن در آینده را هم خواهیم بپذیرفت و به جای تقابل و درگیری نسبت به نقاط قوت و ضعف آن، رویکردهایی درست و به موقع خواهیم داشت نه منفعلانه.
وقتی به گذشته و حال نگاه می‌کنیم، اگر کسی بپرسد ممکن است در آینده ربات دعاخوان داشته باشیم، شما پاسخ می‌دهید ممکن است. چراکه وقتی قلم‌های قرآنی فراگیر شد، پس این اتفاق هم ممکن است رقم بخورد. یا اینکه امکان دارد کارکرد ضریح در بخش نذورات از بین برود؟ ممکن است، چرا که امروز نذورات بصورت آنلاین پرداخت می‌شود و پول نقد در جامعه کم‌رنگ شده است. حال اینکه آیا این تغییرات درست است یا نه باید در زمانی‌دیگر به آن پرداخت.
ما در این یادداشت به دنبال اثبات این بودیم که تغییرات تحقق خواهد یافت. پس بهتر است برای شناخت آن و اتخاذ راهکار‌های درست، وضعیت را درست توصیف کنیم. در آخر درخواست می‌کنم به این نکته دقت کنید، تغییرات می‌توانند قبح عرفی را از بین ببرد و ممکن است موضوعی را به ارزش تبدیل کنند. پس بهتر است منفعل نباشیم و تغییرات مطلوب را خودمان طراحی و مهندسی کنیم.
به امید آینده‌ای بهتر.
