آلودگی هوا امروزه به عنوان یک معضل جهانی دامنگیر بسیاری از کشورها و به ویژه کلانشهرها شده است و هر ساله میلیونها نفر در جهان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.
ایران و به ویژه کلانشهرهای آن نیز از این معضل در امان نبوده و هرساله به ویژه در ایام سرد سال به دلیل بروز پدیده وارونگی هوا در کلانشهرها که حاصل عوامل مختلفی همچون تردد خودروها و احتراق نامناسب آن و استفاده زیاد مردم از خودروهای شخصی و… است، معضل آلودگی هوا سلامت مردم را به خطر می اندازد.
این مشکل امسال زنگ و بوی جدی تری به خود گرفته؛ به طوری که چند روزی است آلودگی شهرهای زیادی از کشور را در برگرفته و سلامت جسمی و روحی مردم را به مخاطره انداخته است.
برای بررسی و واکاوی عوارض سوء آلودگی هوا بر سلامت مردم، میزگرد تخصصی با حضور سه تن از متخصصان حوزه پزشکی شامل عباس شاهسونی، عضو هیأت علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، سید علی جواد موسوی، فوق تخصص ریه و مرتضی فلاح پور، فوق تخصص آسم و آلرژی و از اعضای هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران در این خبرگزاری برگزار شد.
فارس: آلودگی هوا به چه معناست؟
سید علی جواد موسوی، فوق تخصص ریه: وقتی غلظت ذراتی که به طور طبیعی در هوا وجود ندارند، به میزان زیادی افزایش پیدا کند اعلام می‌کنیم که آلودگی هوا به وجود آمده است؛ بنابراین مفهوم آلودگی یعنی هوایی که برای سیستم بدنی موجودات از جمله حیوانات، انسان و گیاهان مطلوب نیست.
بخشی از آلودگی‌ها مربوط به هوا و بخشی نیز مربوط به زمین است؛ یعنی زمینی که در آن زندگی می‌کنیم ممکن است آلوده می‌شود و آلودگی خاک از این طریق وارد ریه‌ها شود؛ همچنین آلودگی ممکن است در آب وجود داشته باشد. تمام این موارد به عنوان آلودگی هوا مطرح می‌شود؛آلودگی‌هایی که اثرات آن به مرور روی ریه و سایر سیستم‌های بدن خود را نشان می‌دهند.
باید توجه داشت، بسته به وضعیت هر شهر کشور میزان ذرات آلوده کننده هوا متفاوت است؛ به طور مثال در شهر اصفهان به دلیل وجود کارخانه ذوب آهن شاهد آلودگی متفاوت‌تری نسبت به شهر یزد هستیم. در شهر یزد آلودگی به دلیل خاک و گرد و غبار رخ می‌دهد و در شهر تهران هوای آلوده به دلیل ذرات معلق و دود است. در تمام دنیا با افزایش میزان آلودگی هوا مواجه هستیم و این موضوع تنها منحصر به ایران نیست و تمام کشورها با این پدیده روبرو هستند.
*خطرناک‌ترین ذرات در آلودگی
فارس: خطرناک ترین ذرات معلق هوای آلوده کدام هستند؟
موسوی: آلاینده‌ها به سه نوع تقسیم بندی می‌شوند، ذارت ظریف، ذرات خیلی ظریف و ذرات بسیار بسیار ظریف؛ که هرچه ذرات ظریف‌تر باشند راحتتر وارد منافذ بینی و ریه می‌شوند و برای سلامتی خطرناکتر هستند. اوزون، مونوکسید کربن، دی اکسید کربن، سولفور و سرب از جمله ترکیبات خطرناکی هستند که در هوای آلوده مشاهده می‌شوند؛در برخی از شهرها شاهد وجود سرب در هوای آلوده هستیم که بسیار خطرناک است.
فارس: چرا در فصل سرما شاهد افزایش آلودگی هستیم؟
موسوی: آلودگی هوا در تمام فصول سال وجود دارد؛ به طور مثال در فصل بهار شاهد گرد افشانی گیاهان هستیم که این موضوع نیز اثرات و مضرات زیادی دارد اما در فصل سرما به دلیل سنگینی هوای سرد، آلودگی بیشتری رخ می‌دهد.
همچنین به دلیل سردی هوا شاهد تردد بیش از اندازه خودروها در سطح شهر هستیم که همین موضوع می‌تواند بر آلودگی هوا بیافزاید. سردی هوا حال رسوبی به ذرات معلق می‌دهد و این ذرات بیشتر در سطح زمین مشاهده می‌شود.
*آلودگی هوا الزاماً به معنای دود خودروها نیست
فلاح‌پور: اگر هوا از حالت استاندارد خود خارج شود، هوا آلوده می‌شود؛ کما اینکه برای آب سالم نیز استاندارد وجود دارد که اگر از استاندارد خارج شود، می‌گوییم که آب آلوده شده است. وقتی می‌خواهیم به بررسی عوارض آلودگی هوا بپردازیم باید ببینیم که جنس آلاینده چیست و این ماده به چه میزان بر کدام قسمت‌های بدن اثر منفی می‌گذارد؟ وقتی در مورد آلودگی هوا صحبت می‌شود الزاماً به معنای دود خودروها نیست بلکه از طیفی از استانداردها صحبت می‌کنیم که خارج شدن هر یک از عناصر آلاینده از این طیف می‌تواند اثرات سوئی داشته باشد.
به طور مثال وقتی کارگری در یک سیلو کار می‌کند و در محیط کار کپک وجود دارد، شاهد آلودگی هوا هستیم و فردی که در کارخانه سیمان مشغول به کار است به نوعی دیگر در معرض هوای آلوده قرار دارد.
فارس: آیا آلودگی تنها مختص به هواست؟
فلاح‌پور: در سال ۲۰۱۶ حدود ۹۲ درصد مردم به نسبت‌های مختلف در معرض آلودگی‌های زیست محیطی قرار داشتند؛ در واقع ما در مورد یک مشکل جهانی صحبت می‌کنیم؛ آلودگی‌های آب، هوا و خاک و سایر آلودگی‌ها سالانه جان ۹ میلیون انسان را می‌گیرند که هوای آلوده بیشترین سهم را دارد و باید این را در نظر داشته باشیم که با وزش باد و آلودگی خاک منجر به آلودگی هوا می‌شود و هوای آلوده منجر به آلودگی آب می‌شود و این عوامل مانند زنجیره‌ای عمل می‌کنند.
به طور کلی نمی‌توان در مورد عوارض هوای آلوده صحبت کرد بلکه تاثیر هر یک از ذرات معلق برای سیستم‌های بدن انسان متفاوت و در سنین مختلف تفاوت وجود دارد؛ برخی از این آلاینده‌ها منجر به بیماری‌های پوستی و برخی دیگر منجر به بیماری‌های ریوی یا آلرژی‌های چشمی می‌شوند. بسیاری از مراجعه کنندگان ما اعلام می‌کنند که در معرض هوای آلوده با سوزش چشم مواجه می‌شوند یا التهاب سینوس دارند.
*آلودگی هوا سلامت زنان باردار و نوزادان را تهدید می‌کند
فارس: آلودگی هوا چه اثری بر سلامت نوزادان دارد؟
فلاح‌پور: آلودگی هوا اثرات منفی بر ریه نوزادانی می‌گذارد که به تازگی به دنیا آمده‌اند و ریه آن‌ها در حال شکل گرفتن است ؛ همچنین بر ریه افراد سالمند که مکانیسم دفاعی بدنشان ضعیف شده است نیز اثر منفی خواهد داشت. باید به این موضوع نیز توجه داشت که مادران باردار نیز جزو گروه‌های حساس هستند که باید بیشتر از سایرین مراقب سلامت خود باشند. میزان تاثیر آلاینده‌ها بر ارگان‌های مختلف بسته به نوع ماده متفاوت است. در مواقعی عوارض ناشی از آلودگی پس از چندین روز یا چندین هفته بروز خواهد کرد.
*عوارض باران پس از آلودگی!
فارس:عوارض بارش باران پس از آلودگی هوا بر سلامت مردم چیست؟
فلاح‌پور: اجزایی مثل No که به طور طبیعی اثرات سوئی ندارد ممکن است در ترکیب با آب و فرم محلول، اثرات اسیدی پیدا کنند و برای سلامتی بدن خطرناک باشند؛ لذا پس از هوای آلوده و بارش باران توصیه نمی‌شود که زیر باران قرار بگیریم اما نوع ماده موجود در هوا و اثرات آن متفاوت است.
* بارندگی راه حل درمان آلودگی هوا نیست
اساسا راه حل درمان آلودگی هوا بارندگی نیست. آلودگی‌های بیرونی دو منبع دارند؛ منابعی ثابت مثل کارخانه‌ها و متحرک مثل خودروها. کیفیت بنزین و خودرو نقش زیادی در کاهش آلودگی هوا دارد؛ به طور مثال در بارش‌های اسیدی شاهد بیماری‌های آسم هستیم. نمی‌توان گفت بارش باران پس از آلودگی خوب است.
*آلودگی هوا عامل ایجاد سرطان ریه
موسوی: بینی اولین جایی است که تحت تاثیر آلودگی هوا قرار می‌گیرد و فرد با عطسه، سوزش یا خارش بینی مواجه می‌شود؛ قسمت بعدی گلو است که سوزش گلو، گلو درد و خارش گلو مشاهده می‌شود.
قسمت بعدی نای است که ممکن است باعث عفونت شود و در نهایت کیسه‌های هوایی درگیر می‌شوند که علائم آن سرفه، خلط، خس خس سینه و … است که در نهایت می‌تواند منجر به علل نارسایی ریوی و آسم شود؛ یکی از علل بروز سرطان ریه نیز آلودگی هواست.
آلودگی‌های خاکی خود را به صورت عفونت‌های ریوی، ویروسی یا باکتری نشان می‌دهند؛ اگر فردی بیماری از قبل داشته باشد ممکن است فرد دچار نارسایی تنفسی شده و منجر به بستری شدن در بیمارستان یا فوت فرد شود.
